Towards Post-Capitalist Spaces: The Meaning of the Commons

Two events on the commons, An Architektur at Athens Bienniale 2009, July 3+4

The notion of private property is crucial to capitalism. For the last 30 years the neoliberal agenda helped to transform the urban landscape into a field of commodities dominated by the claims of capitalist utilization: Its perpetual need to find further profitable terrains for capital accumulation resulted in the commodification and privatization of former public properties, services and spaces that had long been considered inaccessible vis-à-vis profitability calculations. These politics of dispossession, disfranchisement and exclusion led to increasing spatial and social inequalities.

The current crisis, however, has meanwhile led to a decreasing legitimation of these neoliberal politics. Yet the left seems to be lacking concepts to make use of the material and imaginary spaces that are opened up by the current situation: How to further resist and challenge the capitalist demands on the production of space? How to develop alternative models of urbanization and society?

We want to discuss the potential of the concept of commons as a political discourse and practice that sets a limit to capitalist accumulation but that also goes beyond it a strategy of de-commodification and re-appropriation that tries to recognize and articulate the already existing though maybe minor and often micro-level alternative practices. Commons are an optimistic alternative, a grounded vision based on existing struggles but fundamentally questioning the hegemonic logic of a capitalist society. We want to discuss the notion of commons in different historical situations and explore how it can be actualized today. What are its potentials, limitations and can it be turned into a social and political force and perspective towards post-capitalist spaces?

Friday, July 3: 7.00 pm -- 9.00 pm, at Floisvos beach, Athens
Public Interview with Massimo de Angelis and Stavros Stavrides

Saturday, July 4: 11.00 am -- 3.00 pm, at Floisvos building, Athens
Open Workshop with Massimo de Angelis, Stavros Stavrides and further guests from Athens

Massimo de Angelis is Professor of Political Economy at the University of East London
Stavros Stavrides is Assistant Professor of Architecture, National Technical University of Athens

An Architektur in cooperation with the Athens Bienniale 2009
as part of “live”, curated by Dimitris Papaioannou and Zafos Xagoraris

www.anarchitektur.com
www.athensbiennial.org


Read more!

Thomas Daniell - After the Crash: Architecture in Post-Bubble Japan

Thomas Daniell After the Crash: Architecture in Post-Bubble Japan New York: Princeton Architectural Press, 2008.

In ‘Arter the Crash: Architecture in Post-Bubble Japan’, Thomas Daniell is taking a thorough look into contemporary Japanese architecture.

More a collection of articles than a ‘proper’ book may be disconnected at some times, but in total it manages to capture all the different directions that Japanese architecture took after the big economical crisis that Japan went through in the beginning of the ‘90s. There are seven chapters in the book (genealogies and tendencies, domestic spaces, new prototypes, public spaces, revitalizing metabolism, nature and artifice and urban views) that touch upon projects of different scale (and maybe of different significance) where the author examines the work of Japanese architects like Kazunari Sakamoto, Kazuhiro Ishii, Jun Aoki, Toshiaki Ishida, Kazuyo Sejima, Toyo Ito and many others, along with projects from international architects like FOA and MVRDV.
Thinking that the western world is now going through its own economical crisis this book might also provide some insights into how Japanese architects handled the economical crisis of the ‘90s and managed to produce interesting architecture.

Read more!

Μελέτη περίπτωσης βίαιης συνάρθρωσης δύο (ή περισσότερων) διαφορετικών ή ετερώνυμων συστημάτων:Σκέψεις για την εικόνα του ιστορικού κέντρου του Ταλλίv

Γιωργος Καρατζάς,

Α. Εισαγωγή

Η Εσθονία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από την ΕΣΣΔ πριν από 17 χρόνια. Σαν ένα μικρό κράτος, πολιτιστικά τραυματισμένο από την υποχρεωτική ενσωμάτωση στην Σοβιετική Ένωση στις αρχές της δεκαετίας του ’40, έχει ‘επιτέλους’ την ευκαιρία, αλλά και την ανάγκη να επαναξιολογήσει τα χαρακτηριστικά της εθνικής ταυτότητας. Μια γρήγορη ‘ανάγνωση’ της εικόνας της Εσθονικής πρωτεύουσας, Ταλλίνν, από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του κράτους μέχρι τις ημέρες μας δείχνει μια έκδηλη προσπάθεια των Αρχών οι οποίες είναι επιφορτισμένες με την διαχείριση των πολιτιστικών αποθεμάτων της χώρας, να επέμβουν στην εικόνα της πόλης και να δημιουργήσουν ένα αστικό τοπίο το οποίο θα απέχει από οποιαδήποτε αναφορά στο πρόσφατο σοβιετικό παρελθόν.

Η περίπτωση της ανάδειξης του ιστορικού κέντρου του Ταλλίνν, είναι θέμα το οποίο έχει σαφείς πολιτικές προεκτάσεις και ιδεολογική φόρτιση, ενώ παράλληλα αποτελεί μια μοναδική περίπτωση πολλαπλής ανάγνωσης του ιστορικού αστικού τοπίου. Το θέμα αναπαράστασης του παρελθόντος και ο επαναπροσδιορισμός της σύγχρονης ιστορίας της συγκεκριμένης χώρας, είναι στενά συνδεδεμένο με το θέμα της ιθαγένειας, το οποίο κυριαρχεί στην πολιτική ζωή.

Β. Σύντομη ιστορική ανασκόπηση του Εσθονικού έθνους και κράτους

Η Εσθονία είναι ένα μικρό ευρωπαϊκό κράτος στην βόρεια άκρη της Βαλτικής. Η ιστορία του Εσθονικού έθνους είναι πολύπλοκη και γεμάτη από αλληλο-συσχετίσεις με τα γειτονικά έθνη. Το έδαφος που κατέχει το σημερινό Εσθονικό κράτος έχει διεκδικηθεί, κατακτηθεί και εποικιστεί από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα από όλες τις μεγάλες δυνάμεις της περιοχής: τους Σουηδούς, τους Δανούς (το όνομα Ταλλίνν άλλωστε σημαίνει η πόλη των Δανών), τους Γερμανούς και τους Ρώσους. Παρόλο το γεγονός ότι η ρωσική παρουσία χρονολογείται από το Μεσαίωνα, επιτυχείς προσπάθειες ενσωμάτωσης της περιοχής κάτω στην ρωσική επικράτεια επισφραγίσθηκαν με την Συνθήκη του Νύσταντ (1721), όταν η περιοχή πέρασε από την Σουηδική στην Ρωσική αυτοκρατορία. Παρόλο, όμως, το γεγονός ότι η επαρχία ενσωματώθηκε στο Τσαρικό κράτος, η άρχουσα τάξη παρέμεινε κατά ένα συντριπτικό ποσοστό Γερμανικής καταγωγής.

Οι απαρχές της Εσθονικής εθνέγερσης, συμπίπτουν με την κατάργηση του καθεστώτος της δουλοπαροικίας στα μέσα του 19^ου αιώνα και την πρόσβαση των ‘αυτοχθόνων’ εσθονό-φώνων στην εκπαίδευση. Εκείνη την περίοδο οι εσθονό-φωνοι άρχισαν να εγκαθίστανται στις πόλεις ενώ όσον αφορά το Ταλλίνν είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα η πλειονότητα των κατοίκων άνηκε στους Γερμανούς της Βαλτικής (Baltic Germans).

Η πρώτη ανεξάρτητη εσθονική δημοκρατία ανακηρύχθηκε το Φλεβάρη του 1918, ενώ εγκαθιδρύθηκε ‘de jure’ τον Φλεβάρη του 1920, ακολουθώντας μια αλυσίδα γεγονότων τα οποία σχετίζονται με την Οκτωβριανή Επανάσταση και την ήττα της Γερμανικής αυτοκρατορίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Εσθονική ανεξαρτησία δεν θα κρατήσει πολύ όμως καθώς η χώρα θα προσαρτηθεί στην Σοβιετική Ένωση, σύμφωνα με τους όρους των απόρρητων τροποποιήσεων του συμφώνου μη- επιθέσεως Μολότοφ- Ρίμπεντροπ, τον Αύγουστο του 1939. Η Εσθονία θα παραμείνει Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία μέχρι τον Αύγουστο του 1991, όταν επανέκτησε την ανεξαρτησία της. Σήμερα, αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2004) και του ΝΑΤΟ (2004).

Γ. Το θέμα της πολιτικής ιθαγένειας. Η παρουσία του εθνικά ‘Άλλου’.

Ακόμα και λίγο πριν την ανεξαρτησία από την σοβιετική κυριαρχία, το θέμα του καθορισμού των χαρακτηριστικών της εσθονικής εθνικής ταυτότητας, καθώς και της αναπαράστασης του αναδυόμενου από την αφάνεια έθνους, είχε αρχίσει να επανέρχεται στην επικαιρότητα. Από τότε μέχρι σήμερα το θέμα της ιθαγένειας, το ποιος δηλαδή θεωρείται Εσθονός και ανήκει στην φανταστική κοινωνία (imagined community) και ποιος όχι, βρίσκεται σταθερά στην κορυφή της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Σύγχρονες απογραφές[i] υποδηλώνουν ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό μη- εθνικά αυτό-προσδιοριζόμενων Εσθονών, ενώ υποστηρίζεται ότι υπάρχει μια συνειδητή προσπάθεια αποκλεισμού ατόμων (και απογόνων τους), οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στα χρόνια της Εσθονικής ΣΣΔ από άλλα μέρη της Ένωσης. Φυσικά, το θέμα της ιθαγένειας είναι τεράστιο και ξεφεύγει από τους σκοπούς της συγκεκριμένης εργασίας, αλλά υποστηρίζεται ότι το σύγχρονο Εσθονικό κράτος προσπαθεί να προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά του Εσθονικού Εαυτού’ (Self) σε πλήρη αντιπαράθεση με αυτά του ‘Άλλου’ (Other) των εποίκων, οι οποίοι είναι κυρίως φορείς της Ρωσικής κουλτούρας. Η παρουσία διαφορετικών εθνοτικών ομάδων σήμερα, σχετίζεται με την εγκατάσταση τους κατά την περίοδο της Εσθονικής ΣΣΔ, ενώ σύμφωνα με την (εθνικά) εσθονική ελίτ, σχετίζεται με την ‘βίαιη’ και φασιστική προσάρτηση της χώρας στην ΕΣΣΔ. Είναι σημαντικό, πάντως, να αναφερθεί ότι η περίοδος της Εσθονικής ΣΣΔ έχει πρόσφατα χαρακτηριστεί ως ‘παράνομη κατοχή’, σε πλήρη αντίθεση με την γραμμή της Ρωσίας η οποία αναφέρει ότι η ενσωμάτωση στην ΕΣΣΔ ήταν οικειοθελής και με την θέληση του εσθονικού λαού. Τον βαθμό της πόλωσης και της καχυποψίας μεταξύ εθνικά προσδιορισμένων και μη Εσθονών, πάντως, μαρτυρούν οι ταραχές που προκλήθηκαν τον Απρίλιο του 2007, κατά την μετακίνηση του μνημείου των ‘Απελευθερωτών του Ταλλίνν’ στο στρατιωτικό νεκροταφείο.

Δ. Ιστορικό κέντρο του Ταλλίνν

Pic 01: Μία από τις εισόδους του παλιού ιστορικού κέντρου στην οδό Pikk

Το Ταλλίνν, μια περιφερειακή πρωτεύουσα τον καιρό της ΕΣΣΔ, είχε την τύχη να μην εκσυγχρονιστεί και εκβιομηχανιστεί στον ίδιο βαθμό με τις άλλες περιφερειακές πρωτεύουσες της Βαλτικής. Έχοντας έτσι ένα σημαντικό κτιριακό απόθεμα ιστορικών κτιρίων από τον καιρό της σύντομης εσθονικής ανεξαρτησίας (περίοδος μεσοπολέμου) αλλά και παλιότερα, οι Αρχές συντήρησης έχουν στρέψει την προσοχή και τα κονδύλια τους στη αξιοποίηση του. Κτιριακές οντότητες οι οποίες υποστηρίζουν διαφορετική ανάγνωση του αστικού χώρου από την επίσημη εκδοχή του, γκρεμίζονται ή στην καλύτερη περίπτωση αφήνονται στην φθορά. Φυσικά το Ταλλίνν, ως η βιτρίνα του κράτους έχει μια ιδιαίτερη θέση στον ‘εθνικό μύθο’ και για τον λόγο αυτό χρήζει ιδιαίτερης προσοχής από τις Αρχές.

Pic 02: Κτίριο στην οδό Uus, αρχικά κτισμένο στις αρχές του 20^ου αιώνα και πρόσφατα αποκαταστημένο. Σήμερα στεγάζει ξενώνα. Η επαναξιολόγηση του κτιριακού αποθέματος του ιστορικού κέντρου είναι μια διαδικασία η οποία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 μετά την ανεξαρτησία της χώρας. Μέχρι τότε, τα περισσότερα κτίρια του ιστορικού κέντρου, όπως και το συγκεκριμένο, βρισκόταν σε ερειπιώδη κατάσταση. Φυσικά, στην περιοχή παρατηρείται έμμεση εκδίωξη του αρχικού πληθυσμού λόγω της αύξησης των ενοικίων και των αξιών των ιδιοκτησιών, εγκατάσταση νέων χρήσεων, καθώς και εγκατάσταση υψηλότερων εισοδηματικά τάξεων.

Το ιστορικό κέντρο της Εσθονικής πρωτεύουσας, συμπίπτει με το μεσαιωνικό κομμάτι της πόλης το οποίο περιτριγυρίζεται από τα παλιά τείχη, ενώ η είσοδος σε αυτό γίνεται σε συγκεκριμένα σημεία. Στην πιο περίοπτη θέση του ιστορικού πυρήνα, την Toompea, βρίσκονται τα ποιο σημαντικά συμβολικά κτίρια της πόλης όπως το κοινοβούλιο, οι καθεδρικοί των χριστιανικών δογμάτων, αρκετές πρεσβείες, καθώς και διάφορα κτίρια πολιτιστικού περιεχομένου και ξενοδοχεία. Μια εμπειρική ανάλυση του κτιριακού αποθέματος του ‘ιστορικού’ κέντρου, θα δείξει ότι η μεγαλύτερη πλειονότητα των ‘αξιόλογων’ ιστορικών κτιρίων έχει αποκατασταθεί σχετικά πρόσφατα και πιο συγκεκριμένα κατά την τελευταία δεκαπενταετία, αφότου η Εσθονία απέκτησε την ανεξαρτησία της από την ΕΣΣΔ. Μια εξέταση των καταχωρήσεων της λίστας των διατηρητέων κτιρίων του ιστορικού κέντρου της πόλης, θα δείξει ότι η συντριπτική πλειονότητα των κτιρίων του ιστορικού ‘μεσαιωνικού’ κέντρου της πόλης έχουν κτισθεί μεταξύ 1880- 1940[ii], χωρίς βέβαια αυτό να αποκλείει την παρουσία αρχιτεκτονικών μνημείων αναγερμένα από τα χρόνια του μεσαίωνα μέχρι το 1880. Ποσοτικά πάντως οι καταχωρήσεις και φυσικά τα κτίρια της συγκεκριμένης εξηκονταετίας υπερτερούν κατά τι από τις καταχωρήσεις και τα κτίρια όλων των άλλων ιστορικών περιόδων (μεσαίωνας- 1991). Τα κτίρια, δηλαδή, τα οποία ανήκουν στην περίοδο της εθνέγερσης και της πρώτης σύντομης Εσθονικής δημοκρατίας του μεσοπολέμου, προτιμώνται από το Εθνικό Κέντρο Κληρονομιάς (Muinsuskaitseamet), και θεωρούνται ως τα πλέον κατάλληλα για να κοσμούν, τόσο το ιστορικό κέντρο αλλά και την πόλη γενικότερα. Αλλά είναι αυτές οι κατασκευές του 19^ου και 20^ου αιώνα η μόνη αρχιτεκτονική κληρονομιά του Ταλλίνν; Μια επίσκεψη στην πόλη, θα δώσει μια διαφορετική εντύπωση.

Ε. Αστικός Χώρος ως πεδίο προβολής ιδεολογημάτων και κοινωνικών κατασκευών

Έχει υποστηριχθεί ότι οι πόλεις δρουν ως κείμενα, στα οποία κωδικοποιούνται κοινωνικές, οικονομικές, και πολιτικές ιεραρχίες. Τα αστικά σύνολα μπορούν να ‘διαβαστούν’ και να αποκωδικοποιηθούν από τα άτομα τα οποία κινούνται σε αυτά, αφήνοντάς τα να οδηγηθούν σε συμπεράσματα τα οποία σχετίζονται με τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, κοινωνικές ιεραρχίες, κανόνες και αρχές της ευρύτερης ομάδας στην οποία εντάσσονται (Barnes& Duncan, 1992- Ashworth, 1998). Υποστηρίζεται ότι συλλογική πολιτιστική μνήμη και ‘ιστορικός’ αστικός χώρος (ιστορικοί πυρήνες των πόλεων) είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Μνήμη και ‘ιστορικός’ χώρος είναι επίσης συνυφασμένοι με την νεωτεριστική κατασκευή ταυτοτήτων (Ashworth, Turnbridge & Graham, 2000). Το συντηρημένο παρελθόν νομιμοποιεί την καταγωγή/ προέλευση του παρόντος, εκφράζοντας ‘αιώνιες’ αξίες οι οποίες είναι σημαντικές στο συλλογικό αυτοπροσδιορισμό. Υποστηρίζεται ότι η διατήρηση του παρελθόντος, και συγκεκριμένα η διατήρηση της εικόνας του παρελθόντος, δεν έχει σχέση με την διατήρηση της μνήμης και της ιστορίας, αλλά με την αναπαράσταση και την επαναξιολόγηση του έτσι ώστε να ικανοποιεί απαιτήσεις του παρόντος (Munasinghe, 2005).

Η αστική κληρονομιά στον Ευρωπαϊκό Χώρο θεωρείται από αρκετούς μελετητές αποτέλεσμα παραποίησης και χαλιναγώγησης. Εξετάζοντας τόσο τους τρόπους με τους οποίους παράγεται, όσο και το ποιος παράγει το συντηρημένο/ διατηρητέο αστικό τοπίο, ο Ashworth (1998) υποστηρίζει ότι η απάντηση βρίσκεται σε τρεις βασικές ιδέες, οι οποίες σχετίζονται με την άσκηση της εξουσίας: α) την έννοια της νομιμοποίησης (political legitimation- Habermas, J. (1996)), κατά την οποία τόσο οι κυβερνήσεις, όσο και άτομα χρησιμοποιούν την αστική κληρονομιά ως μέσο για να δικαιολογήσουν την άσκηση εξουσίας, αλλά και την ίδια τους την ύπαρξη επικαλούμενοι συγκεκριμένα ‘στιγμιότυπα’ του παρελθόντος που απονέμουν αυτό το δικαίωμα., β) την έννοια της κυρίαρχης ιδεολογίας (dominant ideology thesis- Abercrombie et al. (1982)), κατά την οποία η κυρίαρχη ομάδα στην εξουσία επιβάλει τις αξίες της σε μια κυριαρχούμενη υπεξούσια, και γ) την έννοια του πολιτιστικού κεφαλαίου (cultural capital thesis- Bourdieu, P. (1977)). Συνοπτικά αναφέρεται ότι το πολιτιστικό κεφάλαιο δρα ως κοινωνική αναφορά εντός ενός συστήματος ανταλλαγών η οποία περιλαμβάνει την συσσωρευμένη γνώση η οποία απονέμει εξουσία και κοινωνική καταξίωση.

Pic 03: Μουσειοποίηση της πόλης- Επεξηγηματικές ταμπέλες οι οποίες ενημερώνουν τους επισκέπτες και τους ντόπιους για την ιστορία των κτιρίων.

Στο παραπάνω πλαίσιο, η αστική κληρονομιά υποστηρίζεται ότι έχει ‘φιλτραριστεί’ και το αποτέλεσμα αυτού του φιλτραρίσματος αποτελεί το σημερινό διατηρημένο αστικό τοπίο το οποίο στερείται ουσιαστικού νοήματος (Gospodini, 2004). Περιγράφοντας την διαδικασία αποφόρτισης και από-νοηματοδότησης του ιστορικού αστικού χώρου, ο Ashworth (1998) εισάγει τις έννοιες τις απαλοιφής (eradification) και μουσειοποίησης (museumification). Με την απαλοιφή περιγράφεται η ακούσια καταστροφή αντικειμένων-συμβόλων, αστικών χώρων, κτιρίων λόγω πολέμου ή φυσικών καταστροφών, αλλά και εκούσια λόγω εκσυγχρονισμού και αλλαγή πολιτικού καθεστώτος. Με την μουσειοποίηση περιγράφεται η αλλαγή της λειτουργικής διάστασης αντικειμένων, αστικών χώρων, κτιρίων και ο μετασχηματισμός σχημάτων έτσι ώστε να γίνουν κατάλληλα προς τουριστική και οικονομική χρήση. Είναι πάντως σημαντικό να αναφερθεί ότι στην κεντρική πρόσοψη κάθε κτηρίου το οποίο τελεί υπό κρατική προστασία και θεωρείται ‘μνημείο’ τοποθετείται μια καλαίσθητη πλάκα η οποία διαθέτει την τυπική αρχική κάτοψή του και αναγράφει την ιστορία του συγκεκριμένου κτίσματος στα εσθονικά και αγγλικά, αλλά όχι στα ρώσικα, μητρική γλώσσα του μισού περίπου πληθυσμού της πόλης (πράγμα που συμβαίνει άλλωστε και σε όλες οι δημόσιες πινακίδες της πόλης).

Ζ. Αποτύπωση εθνικής ταυτότητας στο διατηρητέο ‘ιστορικό’ αστικό χώρο

Η εθνική ταυτότητα σχετίζεται με μια ευρεία και αφηρημένη ‘κοινή’ μνήμη ενός υποτιθέμενου ‘κοινού’ παρελθόντος. Εξηγώντας την σχέση εθνικής ταυτότητας και (αστικού) τοπίου, ο Graham (1998, σελ.40) υποστηρίζει ότι ο διατηρητέος ‘ιστορικός’ αστικός χώρος υποδεικνύει συγκεκριμένους τόπους ως κέντρα του συλλογικού πολιτιστικού υποσυνείδητου. Τα σημερινά ‘ιστορικά’ κέντρα των ευρωπαϊκών πόλεων, υποστηρίζεται ότι έχουν σε μεγάλο βαθμό χαλιναγωγηθεί και παραποιηθεί, έτσι ώστε να προσφέρει αφηγήσεις (narratives) η οποίες όχι μόνο να συμφωνούν με τα χαρακτηριστικά της εθνικής ταυτότητας κάθε φορά, αλλά και να προβάλλουν τέτοια ευκολοχώνευτα στοιχεία τα οποία να νομιμοποιούν την ηγεμονία του εθνο-κράτους (Gospodini, 2004).

Έτσι, η διαχείριση του αστικού τοπίου έχει αποδειχτεί ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό εργαλείο της διαδικασίας της εθνοκατασκευής, καθώς το αποτέλεσμα μιας προσεκτικής και οργανωμένης διαχείρισης του ‘ιστορικού’ αστικού χώρου, προσφέρει μια δυνατή οπτική εμπειρία της υποτιθέμενης ιστορίας ενός τόπου, το οποίο με την σειρά του δίνει σάρκα και οστά στην πολιτιστική μνήμη.

Pic 04: Άποψη του συγκροτήματος κτιρίων μαζικής κατοικίας στην Õismäe tee στο δυτικό άκρο της πόλης. Το συγκρότημα- προάστιο κατασκευάστηκε την δεκαετία του 1960 και αποτελεί παράδειγμα καλής πρακτικής και σχεδιασμού για τα πρότυπα της εποχής της Σοβιετικής Ένωσης. Δυστυχώς στις ημέρες μας το κράτος δεν ενδιαφέρεται για την συντήρησή του ενώ λόγω του υψηλού κόστους οι ένοικοι/ ιδιοκτήτες αδυνατούν να το φροντίσουν από μόνοι τους.

Όπως και στην Αθήνα, έτσι και στο Ταλλίνν, η εικόνα του παλιού ιστορικού κέντρου δεν έχει καμία σχέση με τις γύρω περιοχές. Μια εξέταση του υπάρχοντος οικιστικού αποθέματος δίνει διαφορετική εντύπωση, καθώς το προσεκτικά διατηρημένο ‘μεσαιωνικό’ ιστορικό κέντρο πλαισιώνεται από κτίρια τα οποία χτίστηκαν κατά την περίοδο της Εσθονικής ΣΣΔ, τα οποία βρισκόντουσαν υπό την κρατική φροντίδα άλλοτε ενώ σήμερα αφήνονται στο έλεος του χρόνου. Το εσθονικό ινστιτούτο, η κρατική αρχή επιφορτισμένη για την διαχείριση των πολιτιστικών δράσεων, δραστηριοτήτων, και αποθεμάτων, αναφέρει στην ιστοσελίδα του Estonica ότι, ‘…η εσθονική κοινωνία δεν είναι αρκετά εύπορη για να κατεδαφίσει ολοκληρωτικά τα τεράστια, ψηλά κτίρια μαζικής κατοικίας, ούτε δύναται οικονομικά να μετατρέψει αυτούς τους ‘κοιτώνες’ σε αξιοπρεπή κατοικήσιμα περιβάλλοντα μέσω ανακαίνισης…’[iii]. Όσο αναφορά τα κτίρια που πλαισιώνουν το ιστορικό κέντρο, δεν πρόκειται μόνο για κτίρια μαζικής κατοικίας, όπως πολύ απαξιωτικά περιγράφονται στην ιστοσελίδα του Εσθονικού Ινστιτούτου, ενώ περιλαμβάνουν και διάφορες άλλες τυπολογίες. Αρκετά μεγάλο ποσοστό των κτιρίων αυτών χρειάζονται διαφορετικού βαθμού συντήρηση ή τουλάχιστον φροντίδα, το κόστος της οποίας είτε δεν μπορούν να αναλάβουν οι ιδιοκτήτες/ ένοικοι, είτε δεν θέλουν να αναλάβουν γνωρίζοντας τις προθέσεις των αρχών και την συναισθηματική φόρτιση προς αυτά. Έτσι, παραδείγματα κτιρίων τα οποία αναφέρονται στην σοβιετική περίοδο της πόλης διαγράφονται σταδιακά, είτε με άμεση κατεδάφιση, είτε εγκαταλείποντάς τα στο καταστρεπτικό πέρασμα του χρόνου.

pic 05: Άποψη του κτιρίου Olumpia το οποίο κατασκευάστηκε για να στεγάσει δραστηριότητες που σχετίζονταν με την διοργάνωση των αγώνων ιστιοπλοΐας που διεξήχθησαν στο θαλάσσιο μέτωπο Pirita, στο ανατολικό άκρο του Ταλλίνν, στα πλαίσια των θερινών ολυμπιακών αγώνων της Μόσχας το 1980. Η σχετικά καλή του εικόνα σήμερα οφείλεται σε διαχείρισή του από ιδιωτικά κεφάλαια και την μετατροπή του σε ξενοδοχείο αρκετών αστέρων.

Μέσα στις καινούργιες περιοχές οι οποίες χτίστηκαν, δημιουργείται η απορία γιατί οι αρχές δεν επεμβαίνουν στην διατήρηση τους. Δεν υπήρχε ούτε ένα δείγμα καλής αρχιτεκτονικής ανάμεσα σε όλα τα κτήρια που κτίστηκαν την περίοδο εκείνη; Γιατί το κτιριακό απόθεμα της μεταπολεμικής περιόδου, δεν θεωρείται κατάλληλο για προστασία και διατήρηση; Μόνο κτίρια μαζικής κατοικίας αμφιβόλου αισθητικής άφησαν πίσω τους οι Σοβιετικοί, όπως αναφέρει και το εσθονικό ινστιτούτο; Ή μήπως η σοβιετική περίοδος είναι μια περίοδος την οποία οι Εσθονοί προσπαθούν να διαγράψουν από την συλλογική μνήμη του ‘απελευθερωμένου’ από την κατοχή έθνους; Γιατί η μεσαιωνική, η νεοκλασικιστική, ή η μπαρόκ αρχιτεκτονική να ευνοείται παρόλο που είναι συνδεδεμένη με παρόμοιες περιόδους ‘κατοχής’ και εκμετάλλευσης; Η απάντηση είναι εμφανής, καθώς κτίρια τέτοιων αρχιτεκτονικών ιδιωμάτων είναι μέρος της Ευρωπαϊκής παράδοσης, ενώ διατηρώντας αυτά αποκλειστικά το κράτος υποδηλώνει και νομιμοποιεί σαφώς την σχέση του με την Δύση, καθώς δένουν όχι μόνο την εσθονική πρωτεύουσα αλλά και την ίδια την χώρα, με την Ευρωπαϊκή αστική παράδοση και συμβάλουν στην αποποίηση του πρόσφατου παρελθόντος. Επίσης, με παρόμοιο τρόπο, εξηγείται και η ευκολία με την οποία κατεδαφίζονται κτίρια της σοβιετικής περιόδου σε κεντρικά σημεία και σε περίοπτη θέση, ενώ στην θέση τους κατασκευάζονται ψηλά άμορφα ‘σύγχρονα’ κτήρια γραφείων, όμοια με αυτά που απαντιούνται σε όλα τα δυτικοευρωπαικά κέντρα του καπιταλισμού. Έτσι, μια ανάγνωση του αστικού τοπίου υποδηλώνει ότι το κέντρο του σύγχρονου Ταλλίνν, προέρχεται από έναν μεσαιωνικό οχυρωμένο οικισμό, όπως οι περισσότερες βορειοευρωπαικές πόλεις και ιδιαίτερα αυτές της Χανσεατικής Ένωσης, το οποίο άλλωστε χτίστηκε και από τους ίδιους της βορειοευρωπαίους, και το οποίο μελλοντικά θα περιτριγυρίζεται από μια σύγχρονη πόλη απαλλαγμένη από τα σοβιετικά κουφάρια του παρελθόντος. Ιδιαίτερα το μεσαιωνικό οχυρωμένο ‘χωριό’ στο κέντρο της πόλης, βοηθά όχι μόνο τους Εσθονούς, αλλά και τους επισκέπτες της πόλης να βγάλουν εύκολα συμπεράσματα για την πολιτιστική καταγωγή της πόλης, της χώρας και του πληθυσμού της.

Pic 06: Καινούργια κτίρια κατασκευασμένα στο οικονομικό και επιχειρηματικό κέντρο του Ταλλίνν, κοντά στο μεσαιωνικό κέντρο της πόλης. Άμορφες κατασκευές, δίχως ίχνος τοπικών αναφορών και τοπικού χαρακτήρα αντικατέστησαν τα κτίρια της Σοβιετικής περιόδου. Η εικόνα του οικονομικού κόμβου της πόλης παραπέμπει στα μεγάλα κέντρα του καπιταλισμού, και όχι σε μία πρώην σοσιαλιστική σοβιετική δημοκρατία.

Η/ Επίλογος/ Συμπεράσματα

Η Εσθονία επανέκτησε την ανεξαρτησία της πριν από 17 χρόνια. Ως ένα νεαρό κράτος, πολιτιστικά ‘τραυματισμένο’ από την υποχρεωτική προσάρτηση στην Σοβιετική Ένωση κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1940, έχει σήμερα τόσο την ευκαιρία, όσο και την ανάγκη να επαναπροσδιορίσει τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την εθνική ταυτότητά της.

Στην προσπάθεια εξεύρεσης της κατάλληλης εικόνας για να αναπαραστήσει το έθνος, οι κρατικές αρχές έχουν μέσα σε όλα τα άλλα, στρέψει την προσοχή τους στην συντήρηση και αποκατάσταση των ιστορικών κέντρων των πόλεων που βρίσκονται μέσα στην εθνική επικράτεια, και κυρίως της πρωτεύουσας του κράτους Ταλλίνν. Κτιριακές οντότητες οι οποίες υποστηρίζουν διαφορετικές αφηγήσεις για τις καταβολές, ιστορία και ανάπτυξη του αστικού χώρου και του έθνους, από την επίσημη, διαγράφονται ή στην καλύτερη περίπτωση αφήνονται στον εκφυλισμό και αποσύνθεση. Φυσικά το Ταλλίνν, ως η βιτρίνα του κράτους έχει μια ιδιαίτερη θέση και σημασία στην διαδικασία επαναξιολόγησης και επαναπροσδιορισμού της εικόνας του ιστορικού αστικού χώρου. Η ιστορική εξέλιξη της πόλης δημιούργησε ένα αστικό σύνολο το οποίο αποτύπωνε τις επικρατούσες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ιεραρχίες. Το ίδιο αστικό σύνολο χρησιμοποιείται πλέον ως κέλυφος, με τρόπο σκηνογραφικό, για να αποτυπώσει καινούργιες ιεραρχίες αλλά και την επαναξιολόγηση της αστικής και όχι μόνο ιστορίας. Η διαδικασία της επιλογής κατέχει κεντρική θέση στη σύγχρονη πολιτιστική διαχείριση, γεγονός το οποίο είναι έκδηλο στον ιστορικό πυρήνα του Ταλλίνν.

Η διαχείριση του αστικού τοπίου έχει αποδειχθεί ένα αποτελεσματικό μέσο προβολής κοινωνικόπολιτικών ιδεολογημάτων και κατασκευών, καθώς το κανονικοποίημένο αστικό τοπίο ως αποτέλεσμα της παραπάνω διαδικασίας, παρέχει μια ισχυρή οπτική εμπειρία της κατασκευασμένης ιστορίας μιας πόλης και δίνει μορφή στην συλλογική πολιτιστική μνήμη. Φυσικά τα μηνύματα που απορρέουν από ένα ελεγχόμενο αστικό τοπίο, στοχεύουν τόσο στον ντόπιο πληθυσμό, όσο και στους επισκέπτες της πόλης.

Υποστηρίζεται ότι η περίπτωση της ανάδειξης του ιστορικού πυρήνα της Εσθονικής πρωτεύουσας προσφέρει μια ευκαιρία στις αρχές να αποτυπώσουν με τον πιο ακραίο τρόπο τα χαρακτηριστικά της νέας εθνικής και πολιτικής κατάστασης. Ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων της πόλης (ο Ρωσοεσθονικός κατά κύριο λόγο πληθυσμός), βλέπει τα αντικείμενα που νομιμοποιούν την παρουσία τους εκεί να διαγράφονται από τον αστικό χώρο, ενώ συνειδητοποιεί ότι τόσο αυτά τα αντικείμενα, όσο και αυτοί οι ίδιοι να μην έχουν καμία θέση στην επανα-προσδιοριζόμενη αστική, και όχι μόνο, ιστορία.

Θ. Βιβλιογραφικές αναφορές

· Ashworth, G.J. (1998), The conserved European city as cultural symbol: the meaning of the text, in Graham, B. (ed), Modern Europe, place, culture, identity, p. 261- 286, London: Arnold

· Barnes, T.J. & Duncan, J.S. (1992), writing worlds: discourse, text and metaphor in the representations of the landscape, p.1-17, London: Routledge

· Habermas, J. (1996), The European nation-state: its achievements and its limits, in Balakrishnan, G. & Anderson, B. (Eds), Mapping the Nation, σελ. 281-294, London: Verso

· Ashworth, G.J., Turnbridge, J.E. and Graham, B. (2000), A geography of heritage: Power, Culture & economy, London: Arnold

· Abercrombie, N., Hill, S. & Turner, B. S. (1982), The Dominant Ideology Thesis, London: Allen & Unwin

· Bourdieu, P. (1977), Outline of a Theory of Practice, Cambridge: Cambridge University Press

· Gospodini, A.(2004), urban morphology and place identity in european cities: built heritage and innovative design, Journal of Urban Design, vol.9, no.2, p.225-248, Carfax Publishing

· Graham, B. (1998), The past in Europe’s present: diversity, identity and the construction of place, in Graham, B. (Ed.), Modern Europe. Place, Culture, Identity, London: Arnold.

Munasinghe, H. (2005), The politics of the Past: constructing a national identity through heritage conservation, International Journal of Heritage Studies 11, no.3: 251-260.

---

[i] Statistics Estonia (Eesti Statistika) επίσημη ιστοσελίδα της κρατικής απογραφικής υπηρεσίας, “Population by sex, ethnic nationality and county, 1 January,” http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=

PO0222&ti=POPULATION+BY+SEX%2C+ETHNIC+NATIONALITY+AND+COUNTY%2C+1+JANUARY&path=../I_Databas/Population/01Population_indicators_and_composition/04Population_figure_and_composition/&lang=1 (πρόσβαση Μάιος 2008).

[ii] Εξέταση των καταχωρήσεων των καταλόγων της Εθνικού Κέντρου Κληρονομιάς (National Heritage Board- Muinsuskaitseamet) τα οποία αφορούν το ιστορικό κέντρο της πόλης. www.muinas.ee

[iii] Estonica, “Architecture, Socialist period,” http://www.estonica.org/eng/lugu.html? menyy_id=542&kateg=41&alam=57&leht=7 (πρόσβαση, Μάιος 2007.

Read more!

Naja & deOstos - Ambiguous Spaces (PA29)

Naja & deOstos Ambiguous Spaces New York: Princeton Architectural Press, 2008.

Over the past few decades architecture as an idea and practice has increasingly limited its definition of itself. […] the reality is that architectural styles and forms are often the seductive packaging and repackaging of the same proven, marketable concepts […] beneath the cloak of radicalism the conventions of existing building typologies and programs, with all their comforting familiarity, still rule – and sell. What is needed desperately today are approaches to architecture that can free its potential to transform our ways of thinking, and acting.

The text above comes from the foreword that Lebbeus Woods wrote for the 29th issue of pamphlet architecture, that this time hosts Naja & deOstos. Unfortunately, it seems that we are actually in need to be reminded that the role of architecture is, as has always been, to transform our way of thinking and acting. Luckily this small volume does provoke our preconceptions of what architecture is, or should be – as most of the latest pamphlet issues were doing.

Naja & deOstos’ approach to architecture is a ‘literary’ one. Having as references Franz Kafka and Gabriel Garcia Marques, the architecture of the two projects presented here is clearly understood, as Brett Steele writes in the ‘second’ foreword of the book, as a form of language. The architects, using consciously their language, are offering two stories, two architectural narratives. The first story/project (Nuclear Breeding) explores the history and current condition of Oxford Ness, the site where the first British atomic bomb was initially tested. Investigating the way that craters are created as a result of nuclear explosions the project is a landscaping exercise (do we need again somebody to remind us that landscape cannot be just about planting trees?). The second story/project (The Pregnant Island) is exploring dams; the way that they affect nature, landscape and populations. Using a great amount of statistic data as input, another landscape project is generated that echoes the dramatic changes that dams impose on the landscape, and consists of a kinetic, artificial island.
Language of course is never neutral. And Naja & deOstos are using architectural language here as the vehicle for social and political criticism that generates an ‘investigative’ architecture that has as its starting point programmatic and infrastructural qualities. At the same time literature becomes the primary reference of architecture and is opposed as such to nature.
One could argue that some aspects of the projects remain in the written text while they fail to appear in the drawn one; or that there might be a lack of detail in the drawings that would help in the creation of that ‘magical realism’ effect that the architects are after. But in general the two projects are more than successful in offering a new way to think about architecture and landscape, about what they could be and how they can become bearers of critical ideas and meanings, which renders them really valuable in the contexts of the current situation of architecture that Lebbeus Woods is describing in the foreword.

Read more!

Log 11

Cynthia Davidson (ed) Log 11 New York: Anyone Corporation, 2008.

The 11th issue of log comes in black. The change though is not only in the color. It looks like the latest issue of the east coast based journal tries to point towards a ‘new’ direction in architectural theory. Not a surprise since theoretical discourse in architecture today is in a state of recession.

Log 11th’s attempt is metacritique. The idea of metacritique of course is rather vague by itself but the articles in this collection are trying to define the framework and to provide some examples. In that context one of the main points made here is the need to re-invent the political and social aspects of architecture which translates into a turn towards critical theory (it is no surprise then that in the footnotes we finds several references to thinkers like Adorno and Habermas). A return of critical theory in architecture today wouldn’t be of course very innovative; it would rather be a step backward. However, what makes things more interesting here is what in the editorial is called a “positive critique” referenced with Nietzsche’s double affirmation and proposed as an alternative to negative dialectics. I am not sure that after reading all the articles it becomes clear how affirmation and dialectics can go together but at any case there are several interesting articles selected here - like Georges Teyssot’s text on Aldo van Eyck’s Threshold (Aldo van Eyck’s Threshold: The Story of an Idea), Paul Hegarty’s On Fire: the City’s Accursed Share, Ana Maria Leon’s research on Tafuri and Klein diagrams (the Boudoir in the Expanded Field) and Pier Vittorio Aureli’s ideas about the ‘political and the formal in architecture’ (Toward the Archipelago) - that definitely promote critical thinking.

Read more!

Actualizing Ornament with Shape Grammars

by Magdalena Pantazi

In the past two decades, a shift in perception of the notion of ornament has occurred in architecture. Ornament, which was almost exiled from design for about a century, reappeared in architectural discourse and began to participate actively in the design process. The development of computer software seems to have had a significant impact on this shift: the use of new digital means in the design process introduced novel ways of approaching ornament design problems and, more specifically, renewed the architect’s interest in using algorithms to solve these problems. The use of algorithmic processes is expected to expand the potentialities of ornament design, leading to unique and novel artifacts. So far, however, little research has been done in this field and the reasons that led to the resurfacing of ornament in architectural design remain vague. This paper will examine the reappearance of ornament in architectural discourse and will argue that the emergence of computation facilitated this return. In order to examine how computation influenced the design of ornament I will study the way that shape grammars – a visually based computational design technique – introduce ornament into design. In this framework, I will attempt to develop a grammar for ornament design. In order to study the possible combination of the rules application and to produce many different results I will use the computer-based programming language processing.

Introduction

The current architectural building production reveals the reappearance and active participation of ornament in the design process. This is in fact the result of a shift in the perception of the notion and function of ornament that has occurred in architecture over the past two decades. Toyo Ito’s Serpentine Pavilion in London and Herzog and de Meuron’s Library in Eberswalde, Germany, as well as the Prada store in Tokyo are only a few examples that demonstrate this change in the perception of ornament. In these works ornament is no longer just a piece of sculpture, but rather a piece of textile, a piece of structure, a piece of surface or a piece of image adjusted to the building’s surface. In this new context, architects experiment with ornament in an attempt to construct new aesthetic effects. In the Prada store, a diagrid with carefully selected concave glass panels gives a quilted effect to its exterior, while in the Eberswalde Library the repetition of images on the building surfaces creates a serial effect. The Serpentine Pavilion project creates a differentiation effect by combining ornament with structure in a construction “based on an algorithm that produces an irregular pattern that is then cropped.”1 As opposed to what was the case several years ago, ornament is used today as an element that underlies certain characteristics of the building and attempts to improve the architectural results.

Until now, however, little attention has been paid to the reasons that led to the reappearance of ornament in architectural discourse. In this paper, I will argue that the emergence of computation facilitated the return of ornament in architectural design.

Ornament is defined as “a thing used to adorn something but usually having no practical purpose.”2 This definition best illustrates the general perception of ornament in architecture: decoration elements added to an existing structure. During the course of the last two centuries architects used ornament as an additional embellishment layer in the overall structure of the building. The role of the Modernist movement along with its aesthetic premises of clarity, simplicity and hygiene was especially influential in this direction.

The status of ornament in architecture, however, was different before the eighteenth century. The Italian architects Vitruvius and Alberti considered ornament to be an essential part of the building that revealed the “creativity and the beauty of the cosmic order.”3 Furthermore, the possible ways through which ornament was related to buildings, for example the various transformations and applications of shapes that resulted in different architectural products, expressed the potential ways that a building could be realized. Antoine Picon’s view on the work of ornament in architecture sheds some light on the way ornament has participated in the architectural compositions and on the way it contributes to the creation of potential architectural results. He defines ornament as a “virtual dimension of work in architecture.”4

It is this characteristic of ornament, its “virtual dimension,” that brought ornament back to the center of current architectural discourse. The interest in this topic is renewed today because of the wide use of advanced computer software in architectural design process. Computer based design tools that are available for architects today, such as Computer Aided Design (CAD), expand the architect’s ability to experiment with various forms and their potential combinations. Additionally, the equipment that accompanies computers, such as 3D printers and laser cutters, provides the possibility of actually creating those forms with high accuracy. Along with the new means of design expression comes a new challenge for the architectural design process: the perception of design as an algorithmic process, “a computational process for addressing a problem in a finite number of steps. “5 The above changes, on both the practical and theoretical level, influence and may in fact determine the use of ornament in design.

The purpose of this paper is to reveal the influence of advanced computer software and of computational techniques on ornament design. The paper will explore the work of computational techniques in relation to ornament and will investigate how ornament is imported into architectural design through the study of a computational method of visual-based design, that of shape grammars6. In this framework, I will examine two ways that shape grammars address the ornament design problem: they facilitate the analysis and understanding of an existing style and aid in the creation of an original composition. Furthermore, I will develop an example that refers to the second way that shape grammars addresses ornament design, that of creating an original composition. Through this example I will examine a possible application of shape grammars in the programming language Processing.

Ornament: a virtual dimension

In his 2003 article “Architecture, Science, Technology and the Virtual Realm,” Antoine Picon discusses architecture as a non-static condition. He perceives architecture as a “creative principle enabling the constant exchange between the built reality and the domain of knowledge, precepts and rules.”7 Therefore, architecture is always in a state of change, and in that sense attached to “virtual reality”, a term that is used here in a way that is different from the current common usage. Picon defines virtual reality as “nothing but a potential awaiting its full actualization”8 and describes architecture in a similar way, as a condition that embodies tensions and potentials that wait to be actualized. Among these tensions and potentials, he places ornament and defines it as a “virtual dimension” at work in architecture.

Etymologically the word “virtual” derives from the Medieval Latin word virtualis that sequentially derives from virtus/virtue; “the capacity or power adequate to the production of a given effect; energy; strength; potency.”9 Thus, the term “virtual” describes production, effects or potentials that wait to be actualized. Very often, people use the term “virtual reality” as a way to describe something that is not real, such as an image or an environment on a computer screen. This, however, is misleading. Virtual reality is by no means the opposite of the real; rather it refers to the potential states of reality that wait to become actual. Pierre Levy makes clear the distinction between "realization," which is the transformation of the possible to the static, and "actualization," which "implies the production of new qualities a transformation of ideas, a true becoming that feeds the virtual in turn.”10 Thus, “virtual reality” describes potential realities; some of them can be realized and some of them actualized.

In this framework, ornament is a characteristic of architecture that embodies potentiality; in the abstract conception of the form of various motifs, natural or geometrical, ornament encloses a variety of possible applications. It is in the different combination of these motifs and in the possible positions that these could take in the construction that the virtual dimension of ornament lies. A designer actualizes one of these choices and underlies with this action a design intention.

Architects and designers always search for techniques and devices that could address and finally fulfill the desire for variety, potentiality, novelty and continuous change of ornament design. The ensuring of a variety of possible combinations and thus, a variety of ornament potentialities is crucial in the process of ornament design. Additionally, techniques that codify these potentialities and provide ways of organizing and further developing them, help architects to understand and handle the design information. If a designer has a wide range of choices and is able to experiment with them, it is likely that he/she would find the one that best underlies the design intention.

Computers in the ornament-design process

As defined before, ornament belongs to the sphere of virtuality, an abstract field of thoughts that does not necessarily refer to specific and static forms, but rather to the potential results of their combinations. Designers expressed the ideas produced by the above process through sketches and drawings and further explored and improved the initial results by the same graphical means. The images and the environment that surrounded designers was their field of inspiration, a field that they tried to capture and translate into various ornament forms. Some designers were endowed with the ability to actually “see” the various form arrangements around them: that could discern the elements that consist these forms, detach them from the existing synthesis and combine them in a novel form of ornament. In many cases, however, the creation of ornament had nothing to do with novelty and rather referred to a mere copying process of existing forms. In the first case, designers explored the logic that governs a form so as to understand it and then applied it, transformed or not, to new synthesis, a process that led the architect and ornamental designer Owen Jones to the conclusion that “ in the best periods of art, all ornament was rather based upon an observation of the principles which regulate the arrangement of form in nature, than in an attempt to imitate the absolute form of those works.”11

Although there were cases where designers succeeded in understanding the logic of a form, the development of the work was limited to the methods of representation that were available at that time, such as sketches, drawings, plans, sections, facades or perspective and axonometric designs. Even in the creation of a physical model, the available materials and tools of each period were not always adequate in helping the designer to express himself/herself fully and develop further the ideas on the synthesis of ornament. As a result, some complex and complicate ornament arrangements were not expressed in their full potential.

In the last two decades, the ornament-design condition has changed tremendously. Advanced computer software has transformed architecture from a manually driven tool-based design to a computer-driven form-based design. This change occurred in sequential steps, with the role of computer differing each time. When computers were first introduced to architecture, the idea was that they could replace designers. This goal was abandoned, and from 1970 the machine was seen as architect’s assistant, a medium with which the design process, and as a consequence ornament design, could evolve.

On the practical level, new means of expression appear within the realm of the digital medium. First is Computer Aided Design, the well-known CAD system of design, that had as initial goal to speed up the design process and free the designer from the repetitive and monotonous parts of the design process. Additionally, CAD had the ambition of providing the means to explore beyond the manual design process. Secondly, the development of Computer Aided Manufacturing (CAM) and of prototyping machines provided another advantage to the designer in the construction of physical models. Designers were now able to construct a physical model of almost any shape in great accuracy. Through this process the designers were able to test issues related to construction strength, sustainability, friction and thus improve the model.

The development of design tools at the practical level is also reflected in the design of ornament. The introduction of new means of expression provides the designer with the possibility to represent complex forms and experiment with them both in the digital and in the physical world. The Advanced computer technology, however, has not yet reached its full potential. Its use in ornament design mostly refers to design representation and does not address to the development of a design idea. Therefore, the question is how advanced computer technology can go beyond representation and help in design composition. In order to answer this question, designers turn to theory and focus on the procedures that animate the development of form. The understanding of ornament design process becomes very important because “a procedure tells us how to carry out computations of a certain kind”12 and thus provide a deeper understanding of how form is defined and interpreted. Thus, the crucial question for designers is how and to which extent the abstract process of ornament design could be codified and translated into rules so as to create an appropriate input for the machine.

All this research on computational processes has renewed interest in algorithms. Although the algorithm may seem to be a new notion in architecture, that is not the case. On the contrary, algorithms are familiar to architecture; rules of designing, such as building regulations, instructions, or the program for a building, are few of the ways that architects use algorithms to address a design problem. Furthermore, algorithms can be used in design to solve, organize or explore problems with increased visual or organizational complexity; the use of algorithms allows the codifying of information, creating the rules in order to address a design problem. Thus, a computer device is not necessarily needed in an algorithmic process. However, if architects can transfer this process to a computer, they may produce interesting and unexpected results faster.

In this framework, various computational techniques have developed that tried to apply rules and create an algorithm so as to address the issue of ornament design. One of these approaches, that of shape grammars, tries to establish a different language of ornament design by finding different ways of arranging shapes and different ways of describing designs in an algorithmic process. The property of shape grammars is that the created algorithms are based on visual observations of form arrangements. This fact has a great impact on ornament design, because ornament is by default based on the visual effects of architectural compositions. The application of shape grammars on ornament design aims to explain design so as to improve its visual effects

Visual Based design -- The case of Shape Grammars in the design of ornament.

When someone uses the term “algorithm” and “algorithmic design,” he/she usually refers to a computational system of text, symbols and the equations between them. Design, however, mostly relates to points, lines and their possible arrangements to planes and solid geometries. Shape grammars were invented over twenty-five years ago by George Stiny and James Gips in order to combine these two seemingly contradictory fields, mathematics and design; shape grammars propose a way of calculating with shapes. Shape grammars were “one of the earliest algorithmic systems for creating and understanding designs directly through computations with shapes, rather than indirectly through computations with text or symbols”13. This language was invented so as to carry out spatial computations visually. It is a system that uses production rules so as to generate shapes and designs. A basic principal for the creation of these rules is that they are based on what we see. Shape grammars, thus, introduces a new way of approaching design through calculation and shows new paths of experimentation.

Ornament design deals by default with shapes and their possible arrangements in space. Very often the creation of ornament follows specific rules in respect to harmony and order of the composition. These rules, however, are not always obvious or are not consciously followed by the designer. Shape grammars provide a way of codifying the composition information in rules, through which form understanding is easier. Furthermore, new combinations of shapes and rules can result in different and novel ornament compositions.

Shape Grammars: Description

A shape grammar consists of rules and an initial shape.14 The rules apply to the initial shape and to shapes produced by previous rule applications to generate design. Thus, the basic components of a grammar are shapes of any kind, one dimensional, two-dimensional or three-dimensional. The arrangement of these shapes in space defines the spatial relations, which lead to the creation of rules that form the shape grammar. There are four possible spatial transformations that can occur between shapes: translation, rotation, reflection and scale. This process results in different designs.

There are two types of shape grammars: standard grammars and parametric grammars. The case of standard grammars refers to fixed spatial relationships; each rule is defined explicitly by a pair of shapes separated by an arrow. The shape on the left side of the arrow determines the part of a shape to which the rule may apply, whereas the shape on the right side of the arrow describes the shape that results after the application of the rule. On the other hand, parametric grammars allow a variation of spatial relations; instead of a specific shape rule, a wider rule in the form of schemata defines the shape relation implicitly. In this case characteristics of the shapes, such as line-length or angles between lines, can vary. The rules that control this variation result from values that are assigned to those variables.

Application of Shape Grammar to Ornament Design

The use of shape grammar in design addresses two architectural design problems. Firstly, shape grammars help designers to analyze and understand an existing style. Secondly, they allow the development of an original design composition, a process which involves the definition of new languages of design from scratch.

In the first case, shape grammars help the designer to construct the rules that will generate the existing designs and at the same time provide a field for creating new ones in the same style. Therefore, a designer first analyzes an existing shape, and then codifies this information into a set of rules – a grammar – that can be used to generate more shapes in the same general pattern. This property of shape grammars has beneficial effects on the design of ornament.

Ornament is attached to culture. Motifs, combinations of shapes, colors, exaggeration of forms or complete absence of them, all denote the expression of people, an expression related to the social and cultural condition of a geographical area in a specific chronological period. The design of ornament follows these cultural changes and adjusts its values to the social conditions and to the style of each period. Thus, design evolves in time; the act of passing from one stage to the next is followed by the loss of certain design characteristics, the addition of others, or the invention of completely new ones. In most cases, the basic rules that govern the synthesis of ornament remain the same for a long period of time, while their transformations serve as characteristics of areas of specific chronological period of time. The analysis and understanding of a specific style make possible the observation of the style’s travel through time and can result in its reuse in a new context in a new way.

The example of the “meander” motif on Greek geometric pottery is a very nice example that illustrates the beneficial effects of using shape grammars to analyze an existing style. A meander motif used in the ancient Greek period is transformed and used again in the twentieth century, in a new context. The only way to prove the connection between the two motifs is to find the common rules that characterize the two seemingly different compositions. The development of a shape grammar for the Greek meander, discussed on Knight’s article “Transformations of the meander motif on Greek Geometric Pottery,” reveals the basic rules that govern the synthesis of the simple meander design, which marks the beginning of the Geometric style. Knight presents the development of the meander motif through time and examines its transformations. She concludes that the use of the meander motif did not end in ancient Greek period, but continued and reached the twentieth century. The rules that define the basic meander motif made possible the recognition of a motif variation used by the Swiss architect Le Corbusier in his plans for the theoretical project “Radiant City.” The transformation of the meander motif, called redent, was the basic pattern for apartment buildings in the Radiant City. More complex patterns from the redent were produced in the same way that the Late Geometric Potters produced complex meanders: “rows of redents are stacked one on top of another and then shifted by different amounts to create different designs.”15 The second problem that shape grammars deal with is that of original design composition. In this process, the designer defines a vocabulary of shapes and a set of spatial relations between these shapes. Having as a starting point these spatial relations, the designer will try to generate designs by combining them in different ways. The implementation of this process in ornament design -- that is, the application of rules in a set of shapes -- could result in very interesting ornament compositions.

Ornament design deals with shapes and their possible combinations in new compositions. Shape grammars propose a combination technique, which defines a vocabulary of shapes with which the designer wants to experiment. The definition of certain relations in terms of rules between them may lead the designer to new compositional paths. A designer for example can select two rectangles as initial shapes and define a spatial relation between them . Various motifs could be generated in this way. Furthermore, if the designer carries out this computational technique in a computer with the help of the advanced designing programs, then he/she could quickly produce different results. Additionally, the computer can produce other complex motifs in new arrangements in space, motifs and arrangements that the human mind might not think of.

In both cases, shape grammars use a clearly defined set of rules to address the design of ornament. The repetition, however, of a specific set of rules and shapes, in the form of tiles, patterns and motifs, may lead to a monotonous ornament composition. Architects claim that the strict rules of shape grammars leave no space for ambiguity, which is an important characteristic of design, and thus may easily lead to meaningless repetition. It is this characteristic of shape grammars that serves as a main point of critique against them. Monotony, though, can be avoided if something unexpected happens – if, for example a new shape emerges.

Although shape grammars include by default the notion of “emergence” -- the appearance of something that is not explicitly identified in the rules that generated it -- Stiny and Gips did not refer to this notion from the beginning; it was not clear what was happening and thus they referred and treated anything unexpected as a “surprise”. It was only after Stiny realized that emergence is an essential part of design and thus a necessary condition for design that he started to examine possible ways that emergence could occur in shape grammars. Therefore, in shape grammars an “emergent shape is a shape that is not predefined in a grammar, but one that arises or is formed, from the shapes generated by rules applications.”16 In shape grammars, emergence involves not only the creation of an unexpected shape but also the appearance of parts of shapes in a computation process. That means that a shape is not perceived as a definite unit, but as a sum of many indefinite parts. For example, someone can see different shapes in the first shape in figure 9: two squares, four triangles, K shapes, polygons or various lines. According to Knight, this kind of emergence goes along with ambiguity where “shapes can be constructed from certain parts and then decomposed into their parts that become the basis for continuing the computation.”

In most of the cases, when a rule is applied on shapes, the results cannot be defined completely; we cannot predict all the possible derivations. The shapes overlap, intersect and combine their parts in many ways. As a result, new shapes appear that give an impetus for further exploration and experimentation. If it is true that “delight lies somewhere between boredom and confusion”17 then emergence is the vehicle with which we find delight in ornament design.

Practicing shape grammars with Processing.

As mentioned above, shape grammars provide a way of calculating with shapes. The designer defines the rules and then explores their various combinations. Although shape grammars is a computational method that do not necessarily needs a computer as it can be done manually, the use of computer facilitates the process because it produces different results faster and makes possible all kinds of combinations.

Today, the existence of various computer software gives designer the possibility of choosing the one that best fulfill his/her expectations. The present example uses the programming language named Processing, which is based on java and thus it is an object-oriented program. The aim of this attempt was to create a new ornament composition by applying shape grammars in the environment of Processing. The process of creating an original ornament composition needs a vocabulary of shapes and set of spatial relations between these shapes. In the present example the shapes are points, lines and planes. The set of rules defines geometric relations between these shapes.

A secondary goal of this project was to examine the possibility of finding rules and specific geometries in random composition. For this reason the process starts from a random arrangement of shapes and then the rules are applied in sequential steps.

The Process

At the beginning a random arrangement of shapes occurs. The example uses line as the initial shape. Then, the goal is to find relations that derive from the specific arrangement of lines. The process follows sequential steps. Although each step refers to the previous one, it creates a composition of each own, from which a new rule derives. Through this process the composition passes from points to lines and finally results to planes. The first step is to find the intersection points between the random arrangement of lines. Then the lines are erased and a geometric relation that links the points is defined. Each point is connected with a line with two other points: the nearest and the farthest. In the next step the intersection points are erased and pairs of lines are selected. The selection of each pair of lines is between lines of the maximum or the minimum distance. As the process goes on, a quadrilateral is created between the four points of the pair of lines and it is then filled with color. In the last step the lines are erased and I end up with a composition of planes.

Random arrangement of lines Find the intersection points Erase the lines_Keep the points
Create two lines from each point: Erase the intersection points. Select two lines The selection is between
To the nearest and to the farthest point. Keep the lines. the lines with the lines of min or max distance.
Create a quadrilateral between the four points Erase the lines.
of the selected lines_Fill it with color.

Conclusions

Ornamentation, seemingly absent for almost a century, has resurfaced in architecture in a new context and is leading to new forms. With the passing of the design of ornament from a manual driven process to a computer-driven, form-based process, new opportunities arise. In particular, the actualization of the ornament design process through the use of computational techniques, and more specifically the use of algorithms, increases the range of potential compositions of ornament that can occur. As a result, today, more than ever, ornament seems to have many more potentialities that wait to be actualized and is thus closer to fulfilling its “virtual dimension.”

A crucial point in this algorithmic process is how the ornament design information can be codified so that the designer can better understand and thus control the final results. The visual based computational technique of shape grammars provides a system of shapes and rules that attempts to answer the above question and introduce new directions in the design of ornament. The analysis and understanding of existing styles through the creation of appropriate rules provides the designer with the tools to develop new motifs in a new context. With shape grammars and their codification of forms and available shapes, the notion of diversification is intensified in design as opposed to the modernistic trope of homogenization. In addition, the creation of a vocabulary of shapes and rules from scratch could actually serve as the starting point for a novel ornament design, where ornament is not merely decorative style but a language to be communicated. This can be attained through shape emergence and ambiguity that defy any effort of classification and categorization when actualized.

In this framework, the combination of shape grammars with programming languages, such as processing could possible provide an answer to the crucial question of the codification of the ornament design information. Further research on the possible ways that these two techniques of approaching ornament design could be combined needs to be done, in order to achieve compositions characterized by specific logic. The properly structured starting rules will set the designer free to create different kind of compositions by combining the rules in various and infinite ways.

Decrease the number
of the starting lines
Increase the number
of the starting lines
Different results depending on the number of the number of the starting lines.


1 Farshid Moussavi and Michael Kubo, ed., The Function of Ornament (Barcelona: Actar, Harvard University,
Graduate School of Design, 2006).
2 The Collaborative International Dictionary of English, v.048, http://www.dict.org, accessed April 26, 2007..
3 Antoine Picon and Alessandra Ponte ed., Architecture and the Science (New York: Princeton Architectural Press,
2003), 298.
4 Ibid., 297.
5 Kostas Terzidis, Algorithmic Architecture (Burlington: Architectural Press, 2006), 65.
6 George Stiny, Shape Grammars (Cambridge: MIT Press, 2006).
7 Antoine Picon, "Architecture, science, technology and the virtual realm," in Architecture and the Sciences
Exchanging metaphors, ed. Picon A. and Ponte A. Ponte (New York: Princeton Architectural Press, 2003), 298.
8 Ibid., 295.
9 http://www.m-w.com/dictionary, accessed April 26, 2007.
10 Pierre Levy, Becoming virtual: Reality in the Digital Age (NY: Plenum Press, 1998), 58.
11 Edgar Kaufmann, “Architectural coxcombry* or the desire for ornament,” Perspecta vol.5 (1959): 11.
12 George Stiny, “Computing with Form and Meaning in Architecture,” Journal of Architectural Education vol.39
No.1 (1985): 7.
13 http://www.mit.edu/~tknight/IJDC/frameset_abstract.htm.
14 George Stiny, “Computing with Form and Meaning in Architecture,” Journal of Architectural Education vol.39
No.1 (1985): 8.
15 Terry Knight,”Transformations of the meander motif on Greek Geometric pottery,”
http://web.mit.edu/neri/Public/Stiny, accessed May 1, 2007.
•16 Terry Knight, “Computing with Emergence,” Environment and Planning B: Planning and Deign 30 (2003): 125–
155.
17 Ernst Hans Gombrich, The Sense of Order (Oxford: Phaidon Press Limited, 1984): 9.
Pictures
1. http://www.liaoyusheng.com/archives/architecture_design/.
2. http://www.nai.nl/e/extras_e/webfile_hdm/hdm_artists.html.
3. http://www.arcspace.com/books/architecture_now_3/architecture_now_3.html.
4. George Stiny, “Computing with Form and Meaning in Architecture,” Journal of Architectural Education vol.39
No.1 (1985): 8.
5. Terry Knight, ”Transformations of the meander motif on Greek Geometric pottery,” 152.
http://web.mit.edu/neri/Public/Stiny.
6. Ibid., 140.
7. ibid. 167.
8. “fixlecture1slides_final”, http://gb-server-1.mit.edu/search, accessed May 1, 2007.
14
9. George Stiny, “How to calculate with Shapes,” in Formal engineering design synthesis, ed. Cagan J. and
Antonsson E. (NY: Cambridge University Press, 2001), 1-2.

Bibliography:
Gombrich, Ernst Hans. The Sense of Order. Oxford: Phaidon Press Limited, 1984.
Kaufmann, Edgar. “Architectural coxcombry* or the desire for ornament.” Perspecta vol.5 (1959): 4—15.
Knight, Terry. “Computing with Emergence.” Environment and Planning B: Planning and Design 30 (2003):
125–155.
Knight, Terry. “Computing with ambiguity.” Environment and Planning B: Planning and Design 30 (2003):
165–180.
Knight, Terry. ”Transformations of the meander motif on Greek Geometric pottery.”
http://web.mit.edu/neri/Public/Stiny, accessed May 1,, 2007.
Moussavi, Farshid and Kubo, Michael, ed. The Function of Ornament. Barcelona: Actar, Harvard University,
Graduate School of Design, 2006.
Picon, Antoine. "Architecture, science, technology and the virtual realm." In Architecture and the Sciences
Exchanging metaphors, edited by Picon A. and Ponte A., 292-313. New York: Princeton
Architectural Press, 2003.
Levy, Pierre. Becoming virtual: Reality in the Digital Age. NY: Plenum Press, 1998.
Stiny, George. “Computing with Form and Meaning in Architecture.” Journal of Architectural Education vol.39
No.1 (1985): 7–19.
Stiny, George. “How to calculate with Shapes.” In Formal engineering design synthesis, edited by Cagan J.
and Antonsson E., 20-64. New York : Cambridge University Press, 2001.
Stiny, George. Shape Grammars. Cambridge: MIT Press, 2006.
Terzidis, Kostas, Algorithmic Architecture. Burlington: Architectural Press, 2006.
Thompson, D��Arcy. On Growth and Form. Cambridge: University Press, 2000.
Websites:
http://www.liaoyusheng.com/archives/architecture_design/, accessed May 14,, 2007.
http://www.nai.nl/e/extras_e/webfile_hdm/hdm_artists.html, accessed May 14,, 2007.
http://www.arcspace.com/books/architecture_now_3/architecture_now_3.html, accessed May 14,, 2007.
Read more!